Γιορτές χωρίς κάλαντα δεν γίνονται! Και η Κρήτη δεν απογοητεύει ούτε σε αυτό το κομμάτι. Τα κάλαντα της Κρήτης αφηγούνται τις δικές τους εορταστικές ιστορίες και μας αφήνουν να διακρίνουμε μερικά από τα ήθη και τα έθιμα του τόπου, που τον κάνουν τόσο ξεχωριστό.
Τα πιο γνωστά κάλαντα είναι αυτά των Χριστουγέννων, της Πρωτοχρονιάς και των Φώτων και σήμερα συνηθίζεται να ακούγονται κυρίως από παιδιά που μαζεύουν το χαρτζιλίκι τους. Όμως, τα παλιά χρόνια, τα κάλαντα δεν τα έλεγαν μόνο παιδιά, αλλά και ενήλικες, οι λεγόμενοι "καλαντάρηδες". Μαζεύονταν σε ομάδες και πήγαιναν από το ένα σπίτι στο άλλο και τραγουδούσαν. Τα κεράσματα ήταν πολλά. Από λάδι και ρακή ώς και μεζέδες. Βλέπετε τότε, οι ανάγκες ήταν διαφορετικές.
Τι είναι όμως αυτό που κάνει τα κάλαντα της Κρήτης να διαφέρουν από αυτά της υπόλοιπης Ελλάδας;
Αρχικά, η κρητική διάλεκτος δίνει ιδιαίτερο χαρακτήρα και ομορφιά σε κάθε στίχο, ενώ κάθε τραγούδι δείχνει πώς πραγματικά ήταν τα Χριστούγεννα στην Κρήτη.
Κάτι ακόμα που κάνει τα κάλαντα της Κρήτης τόσο μοναδικά είναι οι αυτοσχεδιασμοί. Οι ντόπιοι πατούσαν πάνω στους παραδοσιακούς στίχους και άλλαζαν κάποια πράγματα για να ανταποκρίνονται στις ανάγκες που είχαν κάθε φορά. Έτσι, τα κάλαντα διέφεραν από χωριό σε χωριό ή ακόμα και από σπίτι σε σπίτι. Για παράδειγμα, εάν το σπίτι στο οποίο πήγαιναν να πουν τα κάλαντα δεν είχε τη δυνατότητα να τους φιλέψει πολλά πράγματα, ζητούσαν κάτι πιο λιτό. Εάν, όμως, πήγαιναν σε ένα πιο πλούσιο σπίτι οι απαιτήσεις ήταν μεγαλύτερες.
Δίνοντας προσοχή στους στίχους από τα κάλαντα που ακολουθούν θα μπορέσετε να ανακαλύψετε και εσείς στοιχεία από τον πλούσιο πολιτισμό της Κρήτης και τα έθιμα που θα συναντήσετε, εάν την επισκεφτείτε την περίοδο των γιορτών.
Κάλαντα Χριστουγέννων
Καλήν εσπέραν άρχοντες αν είναι ορισμός σας
Χριστού τη Θεία γέννηση να μπω στ’αρχοντικό σας.
Χριστός γεννάται σήμερον εν Βηθλεέμ τη πόλει
Οι ουρανοί αγάλλονται, χαίρει η φύσις όλη.
Κερά καμαροτράχηλη και φεγγαρομαγούλα
Ο που τον έχεις τον υγιόν, τον μοσχοκανακάρη
Λούεις τον και χτενίζεις τον και στο σχολειό τον πέμπεις.
Κι ο δάσκαλος τον έδειρε μ’ ένα χρυσό βεργάλι.
Και η κυρά δασκάλισσα, με το μαργαριτάρι
Είπαμε δα για την κερά, ας πούμε για τη Βάγια
Άψε Βαγίτσα το κερί, άψε και το λυχνάρι.
Και κάτσε και ντουγιούντιζε ήντα θα μας εβγάλεις.
Γι' απάκι, για λουκάνικο, για χοιρινό κομμάτι
Κι από τον πύρο του βουτσιού να πιούμε μια γιομάτη
Κι από τη μαύρη όρνιθα κανένα αυγουλάκι
Κι αν το κανε η γάλανη, ας είναι ζευγαράκι.
Κι από το πιθαράκι σου ένα κουρούπι λάδι
Κι αν είναι κι ακροπλιάτερο, βαστούμε και τ’ ασκάκι.
Φέρε πανιέρι κάστανα, πανιέρι λεπτοκάρυα
Και φέρε και γλυκό κρασί να πιούν τα παλικάρια.
Κι αν είναι με το θέλημα, άσπρη μου περιστέρα
Ανοίξετε την πόρτα σας, να πούμε καλησπέρα!
Κι ακόμα δεν τον δεν το ήβρηκες το μάνταλο ν' ανοίξεις
Να μας εβάλεις μια ρακή, κι ύστερα ν' ασφαλίσεις.
Πρωτοχρονιάτικα κάλαντα
Ταχιά ταχιά ν’ αρχιμενιά ταχιά, ν’ αρχή του χρόνου,
Αρχή που βγήκε ο Χριστός στη Γη να πορπατήξει,
Και βγήκε και χαιρέτηξε ούλους τσι ζευγολάτες,
Κι ο πρώτος που τ’ απάντηξε ήταν Άγιος Βασίλης.
Άγιε Βασίλη δέσποτα καλό ζευγάριν έχεις.
Καλό το λέω αφέντη μου καλό και βλοημένο,
Απού το βλόησε ο Χριστός με το δεξιό του χέρι.
Με το δεξιό με το ζερβό με το μαλαματένιο.
Να σε ρωτήξω δέσποτα πόσα μουζούρια σπέρνεις
Μετά χαράς αφέντη μου να σου το μολοήσω,
Σπέρνω σταράκι δώδεκα κριθάρι δεκαπέντε
Ταϊ και ρόβι δεκοχτώ και από νωρίς στο σταύλο.
Ασήμι να ’ν τ ’αλέτρι σου, χρουσάφι ο ζυγός σου,
Ως και το βουκεντράκι σου, τ’ Αγιοργιού κοντάρι,
Κι η χέραν απού το κρατεί χρουσό μαργαριτάρι.
Ξύπνησε αφέντη, ξύπνησε να φάμε και να πιούμε
Κι ακόμα δεν τον ηύρηκες το μάνταλο ν’ ανοίξεις.
Να μας εβάλεις τίβοτσι κι ύστερα να σφαλίξεις.
Και αν είναι από τη γαλανή κιανένα αυγουλάκι.
Κι αν είναι από την κόκκινη ας είν` και ζευγαράκι.
Και από τον γέρο πίθαρο καμια σταλια λαδάκι.
Αν ειν και περισσότερο βάζουμε εμείς τ’ ασκάκι.
Κι αν είναι με το θέλημα, άσπρη μου περιστέρα,
Ανοίξετε την πόρτα σας να πούμε καλησπέρα.
Επά που καλαντρίσαμε, καλά μας επληρώσαν,
Καλά να 'ναι τα έχει τους και τα ποδομάτά τους.
Κι' απού χουν θηλυκό παιδί χρυσή μοίρα να κάνει,
Πάλι κι αν ειν’ αρσενικό στη σέλα καβαλάρης
Να σιέται να λυγίζεται να πέφτει το λογάδι,
Να το μαζώνει η μάνα του να ‘χει χαρά μεγάλη.
Κάλαντα των Φώτων
Σήμερα είναι τω φωτώ που αγιάζουν οι παπάδες
Και μες στα σπίθια μπαίνουνε και λεν τον Ιορδάνη.
Ο Ιωάννης βαπτιστής επέρασε και είπε
Χαρίσετέ μου τα κλειδιά τα μαργαριταρένια
Να ανοίξω το παράδεισο να πιώ νερό δροσάτο
Να θέσω να αποκοιμηθώ σε μια μηλιά από κάτω.
Ανήφορος κατήφορος στα τρία πηγαδάκια
Κάθουνται τρείς μελαχρινές με τα σγουρά μαλλάκια
Η μια κεντά τον ουρανό κι η άλλη το φεγγάρι
Κι η τρίτη η ωραιότερη κεντά τον Αϊ Γιάννη.
Ετούτα ειν ’τα κάλαντα που λένε για τα Φώτα
Άνοιξε περιστέρα μου τη μαρμαρένια πόρτα.
Και του χρόνου!
Πηγή: http://www.voltarakia.gr/mas-endiaferei/item/2079-ta-kalanta-palia-stin-kriti